kamal hors - dance of the lute
Kamal Hors - The Dance Of The Lute - Munich Records SR007

Nu een steeds breder publiek de ud leert waarderen, doordat deze Arabische korthalsluit een rol speelt in hippe folkmuziek van Belgische groepen als Dazibao en in de Amerikaanse rootsmuziek bij het succesvolle Nederlandse project No Blues, is het tijd om dieper in de achtergond van de ud te duiken. Dus komt het album The dance of the lute van Kamal Hors op het juiste moment.

Verwacht van deze in Marokko opgegroeide, maar al 26 jaar in ons land wonende, ud-specialist Kamal Hors geen populaire vrijage met westerse muziek. Hij blijft op zijn compleet instrumentale album dicht bij zijn roots, waarin als enig ‘westers' element iets van flamenco doordringt, maar dat is historisch bepaald.

Overigens is Kamal Hors absoluut geen puritein. In zijn zowel toegankelijk swingende als inventief improvisatoire muziek waarin hij wordt bijgestaan door nog twee ud-spelers (Mohammed Ahaddaf en Chaouki El Ofir) is plaats voor de tabla als percussie-instrument (meesterlijk bespeeld door vooraanstaand Indiaas muzikant en docent Sandip Bhattacharya) en zelfs even voor het door Michiel Hollanders (Parne Gadje, Big Low) eigenhandig ontworpen snaarinstrument de velofoon. Hollanders zorgde ook voor de prachtige opname-kwaliteit, die we gewend zijn van het Smoked Recordings label.

Kamal Hors heeft al een aanzienlijke staat van dienst als componist, muzikant en concervatorium-docent. Hij speelde op tal van wereldmuziek- en jazzfestivals. Hij was ondermeer betrokken bij projecten van o.a. het Tropen Museum en Scapino Ballet. Hij was oprichter van het Weshm Music Ensemble waarmee hij tourde door Europa, Noord-Afrika en het Midden Oosten. In 2003 had hij de artistieke leiding van Salon Andalous in opdracht van Wereldmuseum Rotterdam. Hij speelde samen met tal van wereldmuziektoppers als Mari Boine en Paul Rans.

Hors componeerde en arrangeerde alle zes nummers op The dance of the lute. In totaal gaat het om een kleine 34 minuten arabisch getinte muziek. Hoewel alle rijke en gevarieerde klanken die een ud in zich heeft aan bod komen, is het toch die typische warme houtachtige klank (in  het Arabisch betekent ‘al ud' het hout) die mij beroert. Die bijna diep aardse sound associeer je makkelijk met rust, maar The dance of the lute is een lekker dynamisch album geworden. Hors geeft ruimte aan verschillende soorten melodieën, ritmes en improvisatie. Het gaat daarbij volgens de componist om ‘een dans van drie luiten en de tabla die het verstand en het lichaam tegelijkertijd aanspreekt'.

Even een blik op de acht nummers. Eerst een poging het ruim acht minuten durend openingsnummer Nouzha te beschrijven. En vervolgens enkele highlights uit de volgende nummers:

1) Nouzha: Het begint met een bewogen ud-solo compleet met ‘zingende' opgeduwde snaren. Het klinkt intiem, warm, geïmproviseerd, zonder franje, totdat het na twee minuten overgaat in een aanstekelijk thema waarin de muziek welhaast dansbaar swingt onder impuls van het adembenemende tablaspel, dat in het hart van het nummer terecht meer dan een minuut de ruimte krijgt voor een onweerstaanbaar swingende solo. De uds tonen daarna dynamisch alle mogelijkheden van het instrument. De een ratelt in een razend hoog flamenco-tempo over de snaren, de ander komt met een vinnige improvisatie terug op het inmiddels onder je hersenpan genestelde thema, de derde richt zich meer op de bassen.

2) Bahr: een solo als een Arabische Jimmy Hendrix

3) Safar: een langzame dans waarin dwingend tabla-spel de ud-spelers verleidt tot lekkere grooves.

4) Separation: bewogen ud-solo in een bed van warme bastonen, contrasterend ‘twinkelend' tabla-spel, en een sierlijk meanderende ud die improveserend zijn weg zoekt in een dwingende tabla-structuur.

5) Andalucian Palace: hitgevoelig thema waaromheen de solist een weelderig tapijt weeft van mooie houtige tonen. Vaak warm, soms ook pittig, maar altijd bewogen. Dit nummer onderschrijft dat flamenco en de Arabo-Andalousische muziek in dezelfde regio geworteld zijn. Van de 8ste tot de 15de eeuw kende het Spaanse Andalusië een levendige muziekcultuur waarbij Arabische topmusici een muzikaal systeem ontwikkelden dat we kennen als Arabo-Andalous. Na het uiteenvallen van het Spaans islamitische rijk weken talloze moslims uit naar Marokko en namen deze muziektraditie mee.

6) Space: Sandip Bhattacharya bewijst zijn meesterschap op tabla; wat kan hij zijn twee trommels toch laten ‘zingen'.

Ud en tabla zijn geen alledaagse instrumenten, laat staan de velofoon. Dus is enige uitleg geen overbodige luxe, ook al speelt de velofoon slechts een bescheiden bijrol.

De ‘ud' is de voorvader van de Westerse luit. In tegenstelling tot de Europese luit heeft deze Arabische korthalsluit geen frets. De typische arabische kwarttonen zijn dus mogelijk en er kan veel ‘gespeeld' worden met de intonatie van de tonen. De hals is in verhouding met de peervormige klankkast kort. Er zijn  vijf unisono gestemde dubbele snaren en één enkele bassnaar overheen gespannen. De snaren worden meestal bespeeld met een plectrum (risha of mizrap).

De tabla bestaat uit twee trommels, bespannen met een geitenvel, elk door één hand bespeeld. De kleine dayan (=rechts) is van hout gemaakt, de grotere bayan (=links) van metaal (meestal koper) of klei. Het hart van het vel wordt gevormd door een zwarte pasta (syahi) die zorgt voor de typische ‘belsound' van de tabla. De syah van de bayan ligt iets uit het midden. De tabla-speler drukt met de handpalm op de syah waardoor hij de toonhoogte kan variëren. Bovendien zorgt elke vinger waarmee hij op het vel trommelt weer voor een apart geluid. Vrij complex dus. Als je de tabla goed beheerst kun je ‘m flink laten ‘zingen'.  Het bereik is toch zeker een octaaf.

De ‘velofoon' is een luitachtig instrument. Een fietsspaak is gevlochten door zowel de speelsnaren als de resonantie snaren. Die spaak geeft  een extra verbinding tussen de snaren, die daardoor bij aanslag van één snaar allemaal gaan meeresoneren. De spaak zelf gonst ook wat, maar het zijn vooral de snaren die de galm veroorzaken. De speelsnaren, 6 in totaal, zijn gestemd als die van een quintbas, dat is een weinig bekend instrument, in feite een grote versie van de klassieke gitaar die een reine kwint lager gestemd is. (Met dank aan de bouwer, Michiel Hollanders).

Kamal Hors heeft met zijn eerste solo-cd een spannend album gemaakt. Zijn meeslepend en virtuoos spel is dermate geladen  met emotie, dat hij zonder woorden toch veel vertelt. Het gaat over afscheid, heimwee, onverwachte ontmoetingen, de zee. etc... Hors laat ons op een toegankelijke wijze kennis maken met de muziek van veel immigranten in ons land. Prachtige muziek met voor ons ongebruikelijke toonladders, improvisaties en vreemde ritmes en structuren in de composities. Wil je je ook laten overtuigen, ga dan eens naar het concert dat hij met zijn begeleiders geeft bij RASA in Utrecht op vrijdag 23 februari. Zie ook www.rasa.nl  en www.kamalhors.nl.

Henk - Waardering 8,5