Morgenochtend, zondag 3 oktober, is Evertjan 't Hart te gast in de uitzending van Vrije Geluiden op Nederland 1. Hij zal ook twee traditionals op dit instrument ten gehore brengen.
De uilleann ,[illun] pipes, de Ierse doedelzak, is een van de moeilijkst te bespelen instrumenten. Het gezegde luidt: zeven jaar leren, zeven jaar oefenen, zeven jaar spelen, dan pas ben je volleerd piper.
Evertjan ’t Hart, is bouwer van uilleann pipes en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Uilleann Pipers. Hij zal het weerbarstige instrument demonstreren, een stuk erop spelen en een kijkje gunnen in de evolutie van het Uilleann Pipers-repertoire.
Uilleann pipes verschillen van de beter bekende Schotse warpipes?
Schotse warpipes zijn heroïscher, harder van toon dan de Uilleann pipes. Die klinken melancholischer en lyrischer. Ze hebben een relatief zacht volume, als van een viool. Maar op een viool kun je wisselen tussen hard en zacht spel, op de uilleann pipes is dat veel lastiger; je kunt dynamische verschillen slechts bereiken door te wisselen tussen het open en (gedeeltelijk) gesloten bespelen van de pijpen. Het gaat bij de uilleann pipes veel meer om de klankkleur, en vooral om de enorme expressieve lading van de melodieën. Daarbij kun je er – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Schotse warpipes – ook staccato op spelen en akkoorden onder zetten. De frasering en articulatie is heel uniek, veel ornamenten. Het is een totaalinstrument als een orgel, eigenlijk is het alsof je een eenmansorkest in je schoot hebt.
Halverwege de achttiende eeuw is het instrument ontstaan. Twee eeuwen terug: Ierland is een agrarische gemeenschap. Mensen die niet aan het arbeidsproces kunnen deelnemen, blinden en slechtzienden, pokkenslachtoffers, werden beroeps-pipers, dankzij muziekschooltjes opgericht door paters. De pipes waren bedoeld om bij te dansen. De rondreizende pipers trokken van dorp naar dorp en speelden hun jigs, reels en hornpipes. Pipers waren zeer welkom bij de boeren, was echt een volksmuziekinstrument, ondanks dat het spelen ervan zo moeilijk te leren is. Tussen 1800 en 1850 was het een zeer populair instrument, er waren veel pipers. De bulk van het repertoire stamt uit deze periode. Toen kwam de grote hongersnood. Veel Ieren emigreerden, anderen kwamen van honger om. In de jaren dertig werd erop de pipers neergekeken. Pipes spelen was iets voor landlopers, voor bedelaars op het platteland.
Concerten:
Met zijn band Fling start Evertjan in januari met een nieuwe theatertour genaamd A Ditch Near Cree. Tot en met april is Evertjan met Fling op de uilleann pipes te zien in diverse theaters in het land.
In de uitzending zal 't Hart de traditionals Whelan's Old Sow en Port Na Bpucai ten gehore brengen. Vrije Geluiden wordt uitgezonden op zondag 3 oktober 2010 om 10:30 uur op Nederland 1 en wordt herhaald op zaterdag 9 oktober om 09:00 uur. Zie ook: http://www.vpro.nl/programma/vrijegeluiden/.