Wie regelmatig het folkbal in Eindhoven bezoekt zal Nikolaj Marks wel kennen. Hij speelt draailier, nyckelharpa en doedelzak in huisorkest Travak. In dit artikel willen we hem voorstellen als bouwer van nyckelharpa's, een vak dat hij sinds twee jaar serieus beoefent in zijn eigen werkplaats, die hij speciaal daarvoor heeft ingericht. In augustus zal hij met een stand op Folkwoods zijn instrumenten laten zien.

Wat is een nyckelharpa?
Een nyckelharpa is een strijkinstrument waarbij de toonhoogte - net als bij de draailier - door een klavier veranderd wordt. Andere namen zijn Nyckelgiga en Nyckelspel. Het woord Nyckel is Zweeds en betekent Sleutel, waarmee de toetsen van het klavier bedoeld worden. Harpa wordt voor in het algemeen snaarinstrumenten, en in het bijzonder voor strijkinstrumenten gebruikt.

De oudste afbeelding van een nyckelharpa is te zien op een steenrelief in een kerk in Gotland, Zweden, en dateerd van ca. 1350. Tot ver in de 17de eeuw kwam het instrument in heel midden Europa voor, maar sindsdien vind je de nyckelharpa hoofdzakelijk in Zweden terug.

De nyckelharpa komt in verschillende vormen voor. In principe is het aantal speelsnaren en resonantiesnaren bepalend voor de naamgeving. De moderne vorm, de harpa die wij tegenwoordig in het algemeen nyckelharpa noemen, is de chromatische nyckelharpa en werd in het begin van de 20ste eeuw ontwikkeld. Het instrument bezit drie in halve tonen (chromatisch) oplopende toetsrijen. Bovendien beschikt het over een extra bourdonsnaar en 12 resonantiesnaren.

Nikolaj Marks
In 1987 kwam Nikolaj terecht op een cursus waar hij leerde om een draailier te bouwen en kwam hij tot de ontdekking dat hij een folkie was. Nu is het twintig jaar later, en laat hij met Travak zien en horen dat de folk hem goed bevalt. Zelf instrumenten bouwen is hij ook blijven doen, en sinds een paar jaar bouwt hij dus nyckelharpa's. Dit instrument wordt de laatste jaren steeds populairder, niet alleen in Zweden, maar ook in bijvoorbeeld Duitsland en Amerika.

nikolaj marks
Nikolaj Marks

Over hoe hij begon met het zelf bouwen vertelt hij:
Zo'n 15 jaar geleden ben ik voor het eerst iemand met een nyckelharpa tegengekomen. Het instrument maakte gelijk een onuitwisbare indruk op mij. Enkele jaren daarna ben ik met een kennis van mij aan de slag gegaan om er zelf een te bouwen. Achteraf gezien waren de resultaten vrij mager, maar goed genoeg om de vonk helemaal te laten overslaan. Twee jaar geleden besloot ik om mijn hobby instrumentenbouwen nu eens goed aan te gaan pakken waarna ik mijn eigen werkplaats heb ingericht. Een directe voorbeeldbouwer heb ik niet, maar ik heb wel veel bewondering voor het werk van Esbjörn Hogmark en Peder Källman. Net als deze twee probeer ik het maximale uit deze instrumenten te halen. Daarom werk ik uitsluitend met de beste materialen en staat het eindresultaat boven het aantal arbeidsuren. Daarmee is gelijk gezegd dat mijn productie laag zal blijven, maar dat heb ik liever dan een advertentie op Marktplaats met het kopje, "Wegens aanschaf van een beter instrument".

Bezoek Nikolaj en zijn instrumenten ook op de website: www.nyckelharpa.nl.