Ut Muziek: Herman Ritter en Nel, Harrie en Karel Franken
Harrie Franken hield van het lied
- door Henk -
Harrie Franken (Bergeyk, 1937) is gisterochtend overleden. Franken werd bekend als verzamelaar van Brabantse volksliedjes en als voorman/zanger/violist van de volksmuziekgroep Ut Muziek.
Hij woonde in Weebosch, nabij Bergeyk in de Brabantse Kempen. Van beroep was hij onderwijzer. Sinds begin jaren zeventig verzamelde hij duizenden Brabantse volksliedjes. Hij deed dat ook een aantal jaren in opdracht van de provincie.
Harrie Franken hield van het lied. Begin dit jaar onderstreepte hij dat nog eens: "Lach en feest met het lied, zoek er troost en smeed er banden mee van saamhorigheid en vriendschap. Waar liederen zijn is geen valsheid, geen egoïsme of uitbuiting. Al meer dan 200 jaar oud is de uitspraak van Seune: Wo man singt, da lasz dich ruhig nieder; Böse Menschen haben keine Lieder."….
Ut Muziek
Harrie Franken richtte in 1973 Ut Muziek op. Hij zong en bespeelde accordeon, tienbasser, viool, vlier en draailier. Daarnaast bestond Ut Muziek na enkele wisselingen de afgelopen jaren uit:
Karel Franken (contrabas, accordeon, vlier, viool, fluitjes, zang en kleppers),
Nel Franken (klarinet, vlier, rommelpot, zang en fluit)
en Herman Ritter (viool, doedelzak en vlier).
Een groot gedeelte van het instrumentarium werd door de muzikanten zelf gebouwd.
Met Ut Muziek vermeed Franken grootschalige evenementen. Wat hij graag deed waren bijvoorbeeld Drie Koningen-concerten. Wat al heel ver ging was de trip die hij ooit maakte met Ut Muziek én Gerard van Maasakkers rond Kerstmis naar Frankrijk. Daar verzorgden ze de muziek tijdens de nachtmis in een middeleeuws kerkje ergens in midden-Frankrijk. Pure volksmuziek vanuit de Kempen met draailier, doedelzak, viool, accordeon, fluitjes, kleppers en rommelpot. Hij had samen met Van Maasakkers de fraaie plaat Kerst- en Nieuwjaarsliederen opgenomen.
Franken moest eigenlijk niets hebben van cd's. Tegen NewFolkSounds liet hij zich eens ontvallen: "Aan een cd begin ik niet, want het is toch de commercie die er dan weer tussen zit. Je moet, een gedeelte althans, afnemen en proberen te verkopen. Bij optredens moet je ze dan meesjouwen en dat willen we eigenlijk ook helemaal niet."
Kempisch Volksorkest
Rondom Ut Muziek ontstonden begin jaren 80 ook het Kempisch Volksorkest (met circa dertig muzikanten) en de Kempische Volksdansers (met zo'n vijfendertig dansers). Onder leiding van Harrie Franken speelden de muzikanten één keer per maand dansmuziek. Tot voor kort speelde het orkest elke eerste zondag van de maand in De Beiaard in het Belgische Postel. In 1984 produceerden ze een lp, Het Kempisch Volksorkest speelt ten dans, met muziek uit Nederland en daarbuiten. Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan (2000) besloten orkest en dansgroep een gedeelte van het ondertussen zo'n 120 dansen tellende repertoire op een cd vast te leggen: dansen. In het begeleidend boekje dansen van de buitengaander heeft Nel Franken op duidelijke manier de dansen beschreven.
Vijftienduizend liedjes
Het archief dat Harrie Franken in zo'n dertig jaar opbouwde bestaat uit zo'n 15.000 liedjes die hij opnam bij oude mensen in heel Brabant. Van de verzamelde muziek werden verschillende elpee's gemaakt die later op cd werden overgezet. Ook publiceerde Franken enkele boeken. In 1998 ontving hij De Vergulde Klomp en een jaar later de Ad de Laat-prijs, vernoemd naar de 48 jaar oud geworden zanger Ad de Laat. De Laat, die in 1995 overleed, was evenals Franken een voorbeeld voor velen die in het dialect actief zijn.
Toch verklaarde Harrie Franken zo'n zes jaar geleden in het blad NewFolkSounds tegenover Joop van den Bremen dat het hem niet in eerste instantie om het dialect ging. Franken: "Voor mijzelf is het niet zo belangrijk of iets in de streektaal is, in het Nederlands of het Engels. Dat doet mij eigenlijk niet veel. Ik ben iemand die de Brabantse liederen vastgelegd heeft. Maar ik vind niet dat liederen in het dialect gezongen moeten worden. Vroeger gebeurde dat automatisch als men dialect sprak of op de feestjes dan zong men in het dialect. Het dialectlied is maar een heel klein deel van het lied-repertoire, ook de Brabantse liederen. Ik geloof dat meer dan vierennegentig procent niet in het Brabants is, maar gewoon Nederlandse liederen zijn. Ik zing zelf heel graag in het dialect maar dat komt omdat het mijn moederstaal is en daar blijft het dan ook bij. Wij willen muziek maken om er wat over te vertellen aan mensen die geïnteresseerd zijn in de achtergrondinformatie. Bij heemkundige studiekringen treden we nog al eens op en dat is voor ons het leukst."
Geen provincialisme
Dat Franken niet gedreven werd door provincialisme bleek in het voorjaar van 2001 toen er een discussie woedde over het invoeren van een officieel Brabants volkslied. Hij gaf te kennen dat zo'n Brabants volkslied wat hem betrof niet zo nodig hoefde: 'Op een enkele uitzondering na roepen de meeste iets op van: 'Waar is het beter en wie is er beter?' Ze hemelen de aard van zijn bevolking op of ze bezingen in eindeloze clichés de schoonheden en 'waarden' van de eigen streek. Soms zijn het ongezonde liederen en, gezongen in 'gemengde' gezelschappen, werken ze dikwijls groepsvorming in de hand en kunnen ze meer verstoren dan dat ze goed doen', zei hij.
Inspiratiebron
Franken inspireerde in de jaren zeventig veel jonge Brabanders die in navolging van de folkrevival in Engeland en België iets met Brabantse volksmuziek wilden gaan doen. Gerard van Maasakkers vertelde eens dat hij in die tijd vaak samen met Mark Söngen (toen Volkoren, tegenwoordig Captain Gumbo) op de fiets naar Harrie Franken reed. "Helemaal naar de Weebosch op de fiets. Dat was bijna een bedevaartstocht. Verder weg kon niet, zal ik maar zeggen. Dan bleven we daar mee eten en een borreltje drinken. Tja, dat was gewoon echt een bedevaart. Als iemand het kon weten dan was het Harrie Franken. Hij had de liedjes zelf opgetekend bij die oude mensen. Dat was meteen onze link met de overlevering." (…) "Er zitten in dat arsenaal van Harrie Franken zo'n prachtige nummers. Ontroerend mooi, prachtig van melodie. Alleen zijn er ook nogal wat hoekig van vorm. Maar de meeste zijn zondermeer even mooi als die vaak geroemde Ierse ballades", aldus Van Maasakkers.
Groepen als Volkoren en Fluitekruid putten destijds uit het archief van Franken. Dat leidde bijvoorbeeld tot lachwekkende strontliederen als het lied van Blinde Hannes, die de kont van zijn vriendin voor haar gezicht houdt (wa hedde een breed gezicht, ik vuul noch neus noch mond noch lip) en net als hij kust, krijgt hij een wind van voren: ik kom hier nooit weer, want ge het enen ajem, die stinkt zo zeer…
Publikaties:
In 1978 verscheen er een bloemlezing uit het archief dat Harrie Franken tot dan toe had opgebouwd. Franken, Harrie; Liederen en dansen uit de Kempen, Hapert 1978, uitgegeven door de stichting Brabants Heem. Het boek bevat ruim 400 liederen met muziek en een inleiding.
Bij Drukkerij-uitgeverij De Kempen verschenen negentien delen van de reeks 'Kroniek van De Kempen' (1981-2000), waarin nog eens zo'n 1000 liederen (met muziek en commentaar) en volkse voordrachten werden gepubliceerd.
Het complete Ut Muziek-repertoire met muziek en info is gebundeld t.g.v. het 25-jarig bestaan (1998) in Utmuziekboek met meer dan 100 liederen. Er werd ook gewerkt aan een auditieve uitgave.
Harrie & Nel Franken, dansen van de buitengaanderBergeijk: stichting Kempische Muziek & Dans ISBN 90-9013782-3
LP's:
"Verhalende liederen" (Xilovox XLP 171083, 1983)
"Feestliederen" (Xilovox XLP 011884, 1984)
Het Kempisch Volksorkest speelt ten dans 1984
LP samen met Gerard van Maasakkers: "Kerst- en Nieuwjaarsliederen" (Xilovox XLP 300982, 1982)
CD's:
"Verhalende liederen"
"Feestliederen"
Kempisch Volksorkest, dansen (2002)
CD's samen met anderen:
"De Brabant Bont-ste 1" (Pink records, CCD 911)
"Brabants op z'n best (5): Vur alle mense" (2 CD: Visco CD 1828 JV, 1998)
"Brabants op z'n best (6): Goeie Kost" (2 CD: Visco CD 1829 JV, 1999)
CD samen met Gerard van Maasakkers: "Kerst- en Nieuwjaarsliederen" (Clipsound, 1998)